به گزارش خبرنگار مهر، مراسم رونمایی از مستند «دیوارکش» به کارگردانی محسن آقایی، عصر دیروز شنبه اول خردادماه در تالار سوره حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی با حضور جمعی از اصحاب رسانه و فعالان فضای مجازی برگزار شد.

محسن آقایی کارگردان فیلم مستند «دیوارکش» در ابتدای این برنامه که پس از اکران فیلم صورت گرفت، در پاسخ به پرسشی درباره ایده اثر که محوریت اصلی آن مبتنی بر استفاده از مفاهیم مرتبط با غرایز جنسی و مقوله حجاب در عرصه‌های سیاسی و انتخاباتی است، توضیح داد: ما در کلیت فیلم توضیح داده‌ایم که چه مفاهیمی را می‌خواهیم مطرح کنیم. شرایطی که موجب شده آن اتفاقی که باید بیفتد در عرصه‌های سیاسی و انتخاباتی نمی‌افتد. ما می‌خواستیم به سهم خود اعلام کنیم این استخوان نباید لای زخم بماند و باید درمان شود.

محمدرضا دزفولی تهیه‌کننده اثر نیز در ادامه صحبت‌های کارگردان بیان کرد: قطعاً هدف از برگزاری جلسه تلاش گروه فیلمسازی برای دریافت انتقادات و نظرات شما عزیزان است که در فضای مجازی فعالیت بیشتری دارید. به همین خاطر تاکید می‌کنم که ما خوشحال می‌شویم نظرات مخاطبان را دریافت کنیم زیرا این اثری که مشاهده کردید نسخه نهایی نیست و ممکن است زمانی بالغ بر ۱۵ تا ۲۰ دقیقه تغییر و تفاوت داشته باشد. بنابراین نظر مخاطبان برای ما بسیار مهم است و اتفاقاً بر این اساس در این یک هفته تا آغاز اکران اصلاحاتی را انجام خواهیم داد.

«دیوار کش» متعلق به اصلاح‌طلب و اصولگرا نیست

وی درباره مراحل تهیه و تولید مستند «دیوارکش» به عنوان سومین قسمت از مجموعه «ایکسونامی» گفت: پژوهش درباره این مستند بیش از ۱۰ ماه طول کشید، بر همین اساس ما کار را از بهمن ماه سال ۱۳۹۸ آغاز و فرآیند تولید را تا آبان ماه سال ۹۹ ادامه دادیم. آنچه در این مستند بیش از هر نکته دیگری برای ما مهم و اساسی بود توجه به برخی از رفتارهای انتخاباتی در آستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ادوار مختلف در سال‌های پس از انقلاب اسلامی بود. به‌ویژه در یکی دو دهه اخیر که پارامترهایی چون «حجاب»، آزادی‌های فردی و اجتماعی و آسیب‌شناسی‌های مرتبط با آن موردتوجه کاندیداهای مختلف ریاست جمهوری در جناح‌های مختلف سیاسی بوده و اصلاح‌طلب و اصولگرا هم ندارد، زیرا گرچه در ردیف مباحث عوامانه‌تری قرار دارد اما همیشه برای کاندیداها دربرگیرنده نتایجی بوده که بعضاً تبدیل به مهم‌ترین بحث‌ها هم شده است. این آسیب‌شناسی هم فقط مختص به ایران نیست؛ بلکه در همه کشورها توسط کاندیداهای مختلف ریاست جمهوری مطرح و تبدیل به موضوع فراگیری شده است.

دزفولی خاطرنشان کرد: آنچه تلاش گروه اجرایی این مستند بود، بیان یکسری دغدغه‌هایی است که در نزدیکی ایام انتخابات ریاست جمهوری می‌تواند مورد توجه مخاطبان قرار گیرد. به همین جهت نهایت تلاشمان را انجام داده‌ایم که فیلم در همین چند روز مانده به انتخابات ریاست جمهوری سیزدهم در معرض دید مخاطبان قرار گیرد. ما می‌خواهیم این موضوع بسیار مهم را آسیب‌شناسی کنیم. در این زمینه هم واقعاً بحث جناحی نداریم و امیدوارم به مدد نقد و نظر شما عزیزانی که اغلب در فضای مجازی فعالیت می‌کنید بتوانیم به نتایج ارزشمندی دست پیدا کنیم.

توقع نداشته باشید چون در فیلمتان بودم از آن تعریف کنم!

مجید تفرشی سندنگار و پژوهشگر تاریخ نیز که یکی از مصاحبه شوندگان مستند «دیوارکش» نیز بوده، در این نشست با بیان این موضوع که «توقع نداشته باشید که چون در فیلمتان بودم، از فیلم تعریف کنم» گفت: سابقه آشنایی من با محمدرضا دزفولی متعلق به سال‌های پیش در زمان تولید مستندی درباره مک فارلین است که اگرچه بارها در فضای مجازی باهم جلسات تند و تیزی را هم برگزار کردیم اما او را تهیه‌کننده‌ای می‌بینم که برخورد خوب و رفاقت آمیزی دارد که برای من جالب است. درباره مستند «دیوارکش» هم باید بگویم من اطلاعی از روند اکران و نمایش فیلم نداشتم و حتی تیزرهای آن را هم ندیدم. البته می‌دانم قسمت‌هایی از مصاحبه من در فیلم حذف شده اما این حذف به دلیل مسائل فنی بوده که بنده در جریان آن قرار گرفته بودم.

ما هیچ قراردادی با هیچ فردی نداریم و از کسی هم چک دریافت نکردیم. مخاطبان فیلم من همان انسان‌هایی هستند که با ورود به ماجرای انتخابات بر روی ماجراهایی نظیر حجاب، ورود زنان به ورزشگاه‌های، موسیقی و کنسرت و موارد مشابه دیگر بیشتر از هر طیف دیگری تمرکز می‌کنند، وگرنه ما می‌دانیم جنس انتخاب بچه‌های حزب اللهی جور دیگری است وی افزود: ریتم فیلم به لحاظ ساختاری تند بود و در مستندسازی آثار این چنینی نکته مثبتی است که می‌تواند در مستند سازی ایران تبدیل به مسیر موفقیت آمیزی شود، حتی طرح بحث «تندروهای سابق و اصلاح طلبان امروز» هم نکته بسیار خوبی بود که کاملاً درست است و من هم در زمانی به آن پرداخته بودم. اما تصور می‌کنم این فیلم عزم جزمی است برای خراب کردن این دولت! از سوی دیگر نادیده گرفتن برخی تندروی‌هایی که در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ وجود داشته و الان هم وجود دارند، نکته مغفولی است که به نظرم در این فیلم تعمدانه به آن پرداخته نشده است. به اعتقاد من شاکله فیلم «صرفه‌جویی در راستگویی» است که از بی بی سی یاد گرفته شده و در این فیلم هم ما مانند این رویکرد را می‌بینیم.

بنایی برای تخریب هیچ شخصیت سیاسی نداشتیم

این تاریخ‌نگار تصریح کرد: رویکرد تخریبی که در این فیلم دیده شده، جوری وانمود می‌کند که خاتمی و روحانی می‌خواستند آزادی بدهند و ندادند، اما در فیلم گفته نشده که چه کسانی باعث شدند این آزادی‌ها نباشد. متأسفانه فیلم در مقطعی که به دولت احمدی‌نژاد می‌پردازد، دفاع جانانه‌ای از آن کرده و از ابزارهای تبلیغاتی خیلی ناشیانه استفاده می‌کند و اگر چه شعار پایانی فیلم در مذمت تخریب اخلاق است و از کاسبی سیاسی و مبارزه با آن حرف می‌زند، اما به مخاطب نشان می‌دهد که مشغول یارکشی سیاسی است. به نظر من این فیلم بهترین محصول برای گروه‌های براندازی است که جو ناامیدی را مانند شبکه‌هایی چون «من و تو» ترویج می‌دهند. شاید این فیلم را باید شبکه «من و تو» می‌ساخت!

محسن آقایی کارگردان فیلم مستند «دیوارکش» نیز پس از صحبت‌های تفرشی گفت: فیلم شاید یک پروژه تبلیغاتی به نظر برسد اما ما باید چه می‌کردیم، که نکردیم؟ ما در این فیلم سراغ آقایان احمدی‌نژاد و خاتمی هم رفتیم. حتی به شخصیت‌های رده پایین‌تر هم سر زدیم، زورمان را هم زدیم و همین مقداری هم که در فیلم از شخصیت‌ها می‌بینید، تمام دشت ما از پژوهش‌ها بود. البته الان فکر می‌کنم اگر همین الان فیلم را دستمان بگیریم و برویم سراغ مصاحبه با اصلاح طلبان خیلی‌ها راضی به مصاحبه می‌شوند. نکته مهم‌تر اینکه اصلاً بنایی برای تخریب نبوده است. اصلاً همین که به سراغ دکتر تفرشی هم برای مصاحبه رفتیم به جهت رعایت این بی طرفی بود. من واقعاً تلاشم این بود تا این اتفاق نیفتد که بخواهیم از برخی تکنیک‌های سیاسی مرتبط با حجاب و مقولات مشابه در تخریب افراد استفاده کنیم.

آیا آدم‌های تندرو گذشته تغییر کردند یا قدرت آنها را تغییر داد؟

وی درباره دلایل نپرداختن به موضوع دیدار اسفندیار رحیم مشایی با هدیه تهرانی به عنوان یک رفتار سیاسی انتخاباتی در این فیلم مستند گفت: به من خرده گرفتند که چرا ماجرای مربوط به رحیم مشایی و هدیه تهرانی را در این فیلم نگذاشتی که باید بگویم: واقعاً به ذهنم نیامد و این دفاع از دولت وقت واقعاً نیست. من از شما عزیزان می‌پرسم آیا واقعاً به شما چنین حسی دست داد؟ آقای دکتر تفرشی من متوجه عمق نفرت شما از احمدی‌نژاد هستم اما شما مطمئن باشید که اصلاً ما قصدی برای انتقال این حس به مخاطبان که طرفدار احمدی‌نژاد هستیم، نداشتیم. به هر حال آنچه برای ما مهم بوده بحث استفاده کاندیداها از مواردی چون حجاب و آزادی‌های مرتبط با آن در ایام انتخابات بوده است. ما هیچ قراردادی با هیچ فردی نداریم و از کسی هم چک دریافت نکردیم. مخاطبان فیلم من همان انسان‌هایی هستند که با ورود به ماجرای انتخابات بر روی ماجراهایی نظیر حجاب، ورود زنان به ورزشگاه‌های، موسیقی و کنسرت و موارد مشابه دیگر بیشتر از هر طیف دیگری تمرکز می‌کنند، وگرنه ما می‌دانیم جنس انتخاب بچه‌های حزب اللهی جور دیگری است. مساله ما کسانی هستند که چنین مواردی که به آن اشاره کردم برایشان بسیار مهم است.

این کارگردان در بخش دیگری از صحبت‌های خود تصریح کرد: صحبت کلی ما در فیلم «دیوارکش» این است که آیا واقعاً این آدم‌های تندرو گذشته عوض شدند؟ پرسش دیگرم هم این است که من از کجا بفهمم که این تغییر زیاد آیا میل به کسب قدرت است یا چیز دیگر؟ اصلاً حالا که تغییر کردید بیایید و به مردم بگویید: «من بودم». من مطمئنم اگر چنین رویه‌ای باشد دیگر برخی‌ها روی انتخابات سوار نمی‌شوند و کاسبی هم نمی‌کنند. ما منتقد این رویکرد و از همه مهم‌تر مساله فرهنگ هستیم و اساساً بر این باوریم شمایی که می‌گویید طرفدار آزادی هستید، اصلاً چقدر زیربنای این آزادی را بنا کردید؟ و متاسفانه یک سری نکاتی که در این فیلم حسرت آن را می‌خوردم این بود که در این جنس سیاست‌ورزی اصلی‌ترین قربانی خانم‌ها هستند.

این نشست با پرسش و پاسخ حاضران در تالار ادامه پیدا کرد.

سینماپرس: مستند «ایکسونامی ۳؛ دیوارکش»، در ادامه مجموعه مستندهای “ایکسونامی” با موضوع زیست جنسی است، در این قسمت سازندگان این مجموعه، سراغ نقطه تلاقی این موضوع بحث‌برانگیز با یک موضوع جنجالی دیگر رفته‌اند که از قدیم چالش اجتماعی جامعه ما بوده و هست؛ یعنی بحث ارتباط امر جنسی و سیاست.

منصور فروزش تهیه‌کننده و کارگردان فیلم مستند «زمزمه‌های گمشده در دوردست» که از آثار حاضر در سی و هشتمین جشنواره جهانی فیلم فجر است، درباره ایده اولیه ساخت این مستند به خبرنگار مهر گفت: در سال‌های اوج بحران پناهجویان در اروپا برای اکران فیلمم در یک جشنواره به اروپا رفتم و آنجا شرایط بسیار اسفناک پناهجویانی را که عموماً از سوریه آمده بودند، از نزدیک دیدم. این تصویر بسیار متفاوت با تصویری بود که پیش از آن درباره مساله پناهجویان در ذهن داشتم. به همین دلیل هم مساله برای من از یک ذهنیت برخاسته از رسانه و اطلاعات رایج در جامعه که از زمان کودکی همه ما با آن مواجه هستیم تبدیل به یک عینیت دهشتناک شده بود. این آغاز یک درگیری ذهنی با مساله بود. مثلاً اینکه در بزرگترین شهرهای اروپا با خانواده‌هایی مواجه می‌شوید که زبان محلی را بلد نیستند و در کوچه و خیابان و کنار اتوبان و جاده با هرچه دستشان آمده برای خودشان یک محل زندگی فراهم کرده‌اند، چیزی نیست که بتوان به سادگی از کنار آن عبور کرد.

وی افزود: این صحنه‌ها هیچ تناسبی با آن تصور زندگی در اروپا که در فیلم‌ها و کارتن‌های کودکی ما سراسر با نور و رنگ و شادی ترسیم شده بود نداشت.

ابعاد مختلف مسئله پناهجویان در اروپا

این مستندساز ادامه داد: بعد از اینکه برای تحصیل به اروپا آمدم، مساله برایم واضح‌تر شد، یعنی مساله مهاجرت غیرقانونی شهروندان خاورمیانه به اروپا نه تنها ماهیتش را برایم به عنوان یک مساله صرفاً انسانی که حمایتی صددرصدی در اروپا دارد از دست داد بلکه ابعاد مختلف دیگری هم به آن اضافه شد. مثلاً مساله پناهجویان در کشورهای اروپایی امروز چندین وجه مختلف دارد که می‌توان به ارتباط آن با امنیت ملی کشورها و همینطور برخاستن صداهای مخالف در جوامع اروپایی و در میان شهروندان اروپا اشاره کرد. به همین دلیل هم هست که در نحوه مواجهه با پناهجویان کاملاً با بدبینی و عدم توافق بین دولت‌ها و حتی مردم اروپا مواجه هستیم.

برای من واضح بود که پناهجویانی که از کشورهای جنگ زده به اروپا سرازیر شده بودند دلیلی قابل درک برای کار خود داشتند. اما مسأله پناهجویان ایرانی یک مساله متفاوت و قابل بحث بوده و هست وی افزود: در این بین برای من واضح بود که پناهجویانی که از کشورهای جنگ زده به اروپا سرازیر شده بودند دلیلی قابل درک برای کار خود داشتند. اما مسأله پناهجویان ایرانی یک مساله متفاوت و قابل بحث بوده و هست. به همین دلیل با دوستانی که در مساله پناهجویان کار تخصصی و دانشگاهی انجام داده بودند وارد بحث شدیم تا به یک مدل مشخص و دقیق برای بررسی موضوع دست پیدا کنیم. در این بین یکی از شانس‌های ما حضور خانم دکتر غلامپور بود که در دوره دکتری تحقیقات مفصلی راجع به پناهجویان ایرانی انجام داده‌اند.

این مستندساز ادامه داد: این همکاری با شروع رایزنی با نهادهای مربوط به مساله پناهجویان برای اخذ مجوز شروع شد، تقریباً برای نمایندگی‌های صلیب سرخ در ۱۲ کشور نامه نگاری شد تا بتوانیم برای فیلمبرداری مجوز بگیریم اما همه آنها به انواع روش‌ها با درخواست ما موافقت نکردند. تا اینکه صلیب سرخ صربستان دسترسی محدودی برای تصویربرداری در یکی از کمپ‌های تازه تاسیس در یکی از شهرهای کوچک مرزی را به ما داد.

ایران؛ تنها کشور با سیر صعودی پناهجویی به اروپا

فروزش بیان کرد: اهمیت این موضوع زمانی برای ما بیشتر شد که دیدیم در میان ۱۰ کشوری که آمار بیشترین پناهجو را در اروپا دارند، تنها ایران است که آهنگ رشد تعداد پناهجویانش در اروپا صعودی است. در حالی‌که مثلاً افغانستان یا سوریه که از نظر تعداد پناهجویان، بالاتر از ایران قرار دارند آهنگی نزولی را در پیش گرفته‌اند. این یک زنگ خطر محسوب می‌شود.

وی افزود: باید توجه داشت که مساله ما و این فیلم معطوف به مساله مهاجرت از مبادی غیرقانونی است و نه مهاجرت‌های قانونی از جمله کاری، شغلی یا تحصیلی، چرا که تفاوت این دو راه مهاجرت بسیار زیاد و متفاوت است. چرا که در مهاجرت از مبادی غیرقانونی ما با ۲ مساله جدی مواجه هستیم اول اینکه فرد هیچ حقوق قانونی تاکید می‌کنم هیچ حقوق قانونی ندارد، یعنی عملاً به دلیل عدم وجود مدارک قانونی فرد در سیستم قانونی و رسمی که ملزم به حمایت از حقوق افراد است جایگاه شناخته شده‌ای ندارد. یعنی وقوع هر نوع اتفاق برای فرد از هر نوع و جنس از سوی قانون غیرقابل ردیابی است. به همین دلیل هم هست که طبق آمار کمیساریای عالی پناهندگان و بر اساس گزارش گاردین در بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۰ بیشتر از ۱۸۰۰۰ کودک که در اروپا ثبت پناهندگی کرده بودند، ناپدید شده‌اند که البته بی تردید به دلیل اینکه بخش قابل توجهی از افراد به محض ورود اطلاعاتشان ثبت نمی‌شود این عدد می‌تواند به مراتب بالاتر باشد و این عدد تنها مربوط به کسانی است که بعد از ثبت در یکی از کشورهای اتحادیه مفقود شده‌اند و نه همه مفقودی‌ها.

این کارگردان مطرح کرد: پس مساله اول حقوق افراد است، یعنی فرد به عنوان پناهجو در طول سفر و حتی بعد از رسیدن به مقصد مورد نظر از نظر قانونی به عنوان یک فرد با حقوق مشخص در نظر گرفته نمی‌شود. مساله دوم مساله خطرات و تهدیدهای این تصمیم وحشتناک است. چرا که فرد باید از بین جنگل، کوه و دشت در روزهای بارانی و شب‌های برفی عبور کند تا بتواند به مقصد مورد نظر برسد. این سفر یک سفر تفریحی یا طبیعتگردی نیست، چرا که افراد زیادی به دلیل تشنگی یا گرسنگی، یخ زدگی، سرمازدگی، یا مواجه شدن با گروه‌های تندرو محلی، راهزنان و یا حیوانات وحشی جان و مال خود را از دست می‌دهند. این‌ها در صورتی است که مساله خطرات قاچاقچیان انسان یک خطر غیرقابل چشم پوشی است. در کنار اینها باید اضافه کرد که از نظر کشوری که فرد به آن ورود غیرقانونی داشته است، فرد و خانواده او مجرم هستند و بعد از دستگیری باید مدتی را در زندان بگذرانند.

فروزش مطرح کرد: خانواده‌هایی بوده‌اند که در زندان کشورهای مختلف میان مجرمان خطرناک نگهداری شده‌اند و هرکدام از افراد خانواده در یکی از زندان‌ها گرفتار شده‌اند. این‌ها واقعیت‌هایی است که کمتر در طول این سال‌ها به آنها پرداخته شده است. در واقع ما در این مستند سعی می‌کنیم واقعیت را تا جایی که ممکن است برای مخاطب بیان کنیم و فکر می‌کنم نقطه تفاوت این مستند با کارهایی از این دست که برای رسانه‌های عموماً خارجی ساخته شده، این است که در آن مستندها معمولاً مستندساز با هدف جلب حمایت سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی سعی در نمایش شرایط اسفناک اقامت پناهجویان داشته است.

امواج مهاجرت و سرنوشت‌های نامعلوم

سید مهدی دزفولی به عنوان دیگر تهیه کننده این مستند هم به خبرنگار مهر گفت: ما در این سال‌ها به دلیل مشکلات عمده اقتصادی و معیشتی در ایران و همچنین تصور غالب و بعضاً نادرست از زندگی مطلوب و رویایی در غرب شاهد سیل مهاجرت غیر قانونی از ایران به اروپا و به خصوص اروپای شمالی و اروپای غربی بوده‌ایم و هستیم. این موج مهاجرت برای اولین بار در سال‌های جنگ ایران و عراق در دهه شصت رخ داد. در آن سال‌ها سیلی از مهاجرین به اروپا سرازیر شدند و بخشی از آنها البته در آن سال‌ها به ژاپن نیز رفتند تا به زندگی رویایی و مطلوب خودشان برسند اما برای خیلی‌ها این زندگی رویایی تبدیل به وضعیتی کاملاً متفاوت با تصور اولیه افراد شد چون واقعیت چیز دیگری بود که فکرش را هم نمی‌کردند. پس از جنگ در دهه هفتاد باز شاهد موج دوم این مهاجرت‌ها بودیم. پس از وقایع سال ۸۸ هم باز شاهد موج سوم مهاجرت غیر قانونی بودیم و در این سال‌های اخیر به دلیل تشدید تحریم‌ها و سخت‌تر شدن معیشت مردم در ایران، شاهد موج چهارم بوده‌ایم. البته در این میان هم عده زیادی به اروپا مهاجرت کردند اما همانند این چهار موجی که عرض کردم، گسترده و پر تعداد نبوده است.

در ایران تصور روشنی در این باره وجود ندارد و به همین دلیل شاهد اتفاقات تلخی برای مهاجران ایرانی غیرقانونی در اروپا هستیم. کشته شدن در مسیر مهاجرت، آوارگی، دزدیده شدن، به تاراج رفتن سرمایه آنها و در نهایت حتی رسیدن به اروپا اما مواجه شدن با واقعیت‌های زندگی به عنوان یک خارجی بخشی از این سرنوشتی است که در انتظار مهاجرین غیر قانونی است دزفولی عنوان کرد: طبق آمار، ما بیش از هفت میلیون ایرانی خارج از کشور داریم که در حدود یک سوم از این تعداد مهاجران غیر قانونی هستند که از مرز ترکیه و یا مرز کردستان عراق به اروپا رفته‌اند. پرداختن به مهاجرت غیرقانونی و آسیب‌شناسی و درمان آن به نظر من نیاز به تولید مستندهای جدی و مفصلی دارد که به این چالش به صورت عمیق و درست بپردازد.

این تهیه‌کننده مطرح کرد: در ایران تصور روشنی در این باره وجود ندارد و به همین دلیل شاهد اتفاقات تلخی برای مهاجران ایرانی غیرقانونی در اروپا هستیم. کشته شدن در مسیر مهاجرت، آوارگی، دزدیده شدن، به تاراج رفتن سرمایه آنها و در نهایت حتی رسیدن به اروپا اما مواجه شدن با واقعیت‌های زندگی به عنوان یک خارجی بخشی از این سرنوشتی است که در انتظار مهاجرین غیر قانونی است.

وی در پایان درباره تولید این اثر بیان کرد: پیش تولید این مستند در سال ۱۳۹۸ شروع شد، در سال ۱۳۹۹ تولید و پس تولید آن به پایان رسید که کار فشرده و سنگینی نیز بوده است. امیدوارم این اثر در اولین حضور جشنواره‌ای خود در جشنواره جهانی فیلم فجر بتواند دیده شود، بدرخشد، حرفش نیز شنیده شود. در ادامه بتواند در جشنواره‌های بین‌المللی دیگر هم حضور یابد و جریان ساز هم بشود. به امید خدا در برنامه‌های سال جاری و سال آینده ما تولید قسمت دوم این مستند هم وجود دارد که قسمت بعدی آن پرداختن به سرنوشت این آدم‌ها و شنیدن قصه آنها بعد از رسیدن به هر یک از کشورهای اروپایی است.